Definitions (by source)

Show all

prep., also le,; confused in usage with (earlier fri); for pronom. forms. etc. see Introduction, p. 30; ‘with’, ‘by’ ‘accompanied by’; after vbs. such as a-deirim, beanaim, éistim, líonaim, tigim, tuillim; after adjs. cosmhail, feargach, preceded by subst. vb.; in copula phrases after adjs. or nouns, such as áil, (f)éidir, lór, toil; in expression of agents after pas. vb. or vb. n., do tairngeamh as laidean ... lá Seaān Ō Kearnaigh [1].7-9, do chuireadh amach ... línn 5.10-11, gabhāil na sacramennte lais an sagart 49.6-7; in expression of instrument,  do dheallrughadh ... lais án séd suaithin so 4.22-3, lais an mbél amhain 51.20-1; sim. 25.2, 25.17-18, etc.; with copula, indicating posession, ní ... is lé do chomharsain 17.6-7,  is leat fén in ríoghochd 20.7-8, an ní is lé Césair ... an ní is lé Dia 53.14-15; forming adv. phrase or conj. phrase with foll. noun, e.g. lé tuirse ⁊ lé dobron 27.11. lé t’fhéirg “in thine anger” 33.3, lé grádh aithreamhail 33.5, lé dearcuibh do throcaire 39.17, le dóchas go 30.9; in various other contexts, lé fada 3.8-9; do ghabh messi lé m’ais 4.4-5, tugadar a md léo 12.5-6, do bhagar ... lér choír dhūinn th’eagla do bheth oruinn “thy ... threatning, whereby we have occasion to feare thee” 27.1-2; lé a chéile 35.8-9, 52.19; is sé sin le a rádh 49.5, ar na gcur amach le hordughadh coidcheand “appoynted by common order” 52.10-11; forming compound prep. with maille [1].4, [1].17, 4.1, etc. (see Introduction, n. 84); sim. with mar aon, mar aon lais in mbeatha so ⁊ lais in mbeatha thig 52.4-5

Aibidil Gaoidheilge & Caiticiosma: Seaán Ó Cearnaigh's Irish primer of religion, published in 1571. Editor: Brian Ó Cuív.

rfh., with, 15, 20, 102, 102, 181, le, 139, 198, 306, 341, 743, 940, lais, 2869, leis, 4541, léis, lch. 129 n. 5, lch. 181 n. 5; déine l., be satisfied with, do with, 4541; lé codladh, for sleep, 4132.

Scáthán Shacramuinte na hAithridhe. Author: Aodh Mac Aingil. Editor: Cainneach Ó Maonaigh O.F.M.

prep. with, by; prefixes h to vowels 1414; with art., leis an, 23; leis na, 2594; also with gach, leis gach, 4003, 8417; with poss. léna, 3477, 4056; lénar, 5855; with pron. liom, 1476; leam, 5445; leat, 4529; leis, 289; lais, 419, 2800; lé, 6511; linn, 2369; libh, 604; leó, 220; with rel. lé (ecl.), 267; lér, 64. [With forms there occur also parallel forms of (O. Ir. fri); and the confusion is heightened by an apparent identity with forms of ré n-, ‘before,’]—1. ‘With’: go mairfeadh sin leó, 219; taise dhuine mhairbh leis, 289; cuimhne an fhíréin lé hadhmoltaibh, ‘cum laudibus,’ 1414; toidheacht lé forfhógra, 259; cf. imirt leó, 860;--often with verbs of motion, ’na dtriallfadh...leis, 123; thug leis, 444; fuadach leis, 527; tairrngidh leis, 961; béaraidh mé liom, 1476; hence often, tig leis, ‘agrees with,’ 168, 672; cf. leis aní gcéadna bheanas, 1029; (cosmhail lé, 887=cosmhail ré, 888); often leis sin, ‘with that, thereupon,’ 364, 5051; (lé prap na súl, ‘in a twinkling,’ 571=ré prap, etc.,10374); congnamh leó, lais, ‘help,’ 2196, 8497 (older fri); lámh do thabhairt leó, 4396; cf. 3900. See also gabhaim ré, lé, ‘receive, associate with.’—With the cop. it means ‘to belong to’; aní fá lais féin, 1349.—But its most characteristic usage is after adjj. (and a few substt.), to denote ‘in the opinion of,’ [apud]; is maith lais, ‘he deems good’ (contrast, is maith dhó, ‘it is good for him’); e.g. adhuathmhar, 1119; áil, 4689; annsa, 2019; beag, 3065; binn, 1597; cumhain, 306; cuma, 865; dearbh, 1152; doiligh, 3606; fiú, 748, 1179; foláir, 2194; fuath, 6511; gnáth, 5291; gortughadh, 8209; iongnadh, 5046; ionmhain, 6926; iontaobha, 7470; leasg, 9656; lór, 2195; maith, 668; (mian ré, 10262); milis, 1598; nár, 7547; sáimh, 1120; toil, 6892; urusa, 342; usa, 7443;--2. ‘By,’ as the agent after passives: an chloch lér turnadh í, 64; saoiltear, 107; loisgthear...lais, 419; ní thuigthear...lé hógaibh, 522; dá meastaoi leó, 533; iarrthar libh, 604; dar beanadh a cheann lé mnaoi, 776; ar sgaipeadh d’aimsir linn, 2369;--of the instrument, ‘by, with, by means of,’ an chomhairle lé bhféadfadh a fhlaitheas do stiúradh, 267; crothadh orra lé craoibh iosóipe, 377; uile-losgadh lé teine, 387; faghairt leis an mbráith-theine, 4003; ar gcuirp do lot lé harmaibh, 5856; lé cloidheamh...do dícheannadh le Dáibhídh é, 7182  

Trí Bior-Ghaoithe an Bháis: The Three Shafts of Death. Author: Geoffrey Keating. Editor: Osborn Bergin.