prep. and conj., from, since; as prep. gov. dat., hence with dat. sg. art. (asp.) ón chúntas, 3698; but also with eclipsis (orig. acc.), ón gcúntas, 3691; ón phríosún, 3773; ón bp. 3775; and regularly, ón bhfeirg, 1301; ón bhfásach, 2502;--with pers. pron. uaim, 4239; uait, 796; uaidh, 4939; uatha, 743; (uathaibh, 8103);--with poss., 2nd. sg. ód, 2303; 3rd sg. m. óna, 5659; f., 1110; pl., 1552; with rel. ó, 1749; ór, 5; with art. ón, 3698; óna, 4101. In two main lines, denoting A, the origin, and B, severance
[A], the origin (1) of time, ‘starting from’: ó thús go deireadh, 163; ó shoin (shin) amach, ‘from that period onward,’ 413, 971; [but, uile mhaoine an teampaill ó shoin amach, ‘all the rest of the treasures in the temple,’ 1437]; hence in temporal clauses, (as conj.). ‘from the time that,’ ó do geineadh é gusan dtráth soin, 195; ó thig anam ann go fagháil bháis dó, 321; atáid cheithre lá ó’s marbh é, 1747; ó thig oidhche an éaga, 4909; ó do plannduigheadh é, 6061;--(2) of place, of motion from: triall ón charcair go croich, 120; téid sé ó bheith ar dheilbh Dé, 1337; thionnsgnas ón chroidhe, 1658; dul ó bheith m. go bheith c., 1667; ón pheacadh táinig an bás, 2544; of birth, dar chin uaidh, 11; do chin ó Ádhamh, 508; ór fhásadar, 5; an sliocht tig uatha, 5339; of obtaining from, comhairle do-gheibheadh ón marbh, 640; gach sochar dá bhfuair uaidh, 798; ag diúl díoghraise ón Dúileamh, 881; ag déanamh droch-bhalaidh...ón pheacthach, 1738; of hearing from, ag éisteacht...eólais ó fheallsamhnaibh, 247;--(3) in causal sense, salach ó cheanaibh, 379; galrach ó lubhra, 507; uathbhás ón bhfeirg, 1301 (cf. u. na feirge, 1300); taom ón triar, 2145; frasa fola ag snighe...ón chiorrbhadh, 2267; especially with verbal noun clause, ‘owing to,’ ó bheith go frithir, 655; óna bhfios do bheith ag neach, 1552; tuirseach ó bheith ag feitheamh, 1973; ó bheith ’na pheacthach dhó, 2220; ó bheith i gcaidreabh na ndrochdhaoine, 5309;--hence, as conj. before finite verbs,= ‘since, insasmuch as’: ó’s, 11; ó atá an bás dearbh, 131; ó tá an gadhar...ag seilg, 592; ó nach fuil, 1544, 2183; ó nár fhaomh, 2456; ó do-rinne, Á. é, 2541; ó tharla, 2628; ó nach ar neamh, 5100;--(4) in modal sense, bocht ó spioraid, 1129; ód chroidhe go hiomlan, ‘ex tot corde tuo,’ 2208; ó chroidhe chobhsaidh, 8264
[B] of severance: ‘away from,’ i n-imchian uatha, 743; i gcéin uaidh, 745; i gcéin óna cháirdibh, 1110; ar na cáirdibh bhíos uatha féin, 4749;--of going away from, of turning, taking away from, i ndiaidh na marbh téid uatha, 5893; gach mairbh dá n-éagadh uatha, 5020; iompódh a thoile ó bheith ag smuaineadh, 1625; cúil-iompódh ón Chruthuightheoir, 2004; nach tillfeadh ó bhás...iad, 1606;--of severance, and hence after notions of exclusion, cleansing, protecting, healing, alleviation: aithbheódhadh ó anuaill, 188; 1521; peacadh ó bhféadtar duine d’aithbheódhadh, 1749; nach aincear óna guaisibh, 4100; cairde ón bhás, 2659; cosnamh ó ghoimh na nguasacht, 2184; cor ó oighreacht, 497; ó mhaise, 1343; ó bheith aimhriata, 1879; ó bheith ’na Dhia, 2017; [but, do chuir uaidh mé, ‘who sent me,’ 1646; cf. do-bheirim (b)]; díon ón doininn, 2561; dol ón bhás, 1046, 1544; nach téid aon uaithe, 82; téid ar ceal uainn, 850, 1712; fionnfhuaradh ó ghoradh na gréine, 2476; fuagarthar ón eaglais iad, ‘ab ecclesiis excludantur,’ 4640; gur fóireadh S. ón ghábhadh, 4100; mar ghlanas....ó pheacadh, 1991; iomsgaradh ó Dhia, 1485; ionnladh na hanma ó mheirg na mailíse, 1814; leigheas ód lochtaibh, 2306; gur ling an t-each uaidh, 1001; léim ó locht go locht, 1678; nach bí osadh aon-uaire ó neartghoil na námhad so aice, 2125; go saorann ó ainiarsma, 1116; cia shaorfas mé ó chorp an bháis se, 2171; sgarthar leó ó Dhia é, 1486; do slíobadh gach sochar uaidh féin, 645; go bhfuair socamhal mór ón ghréin, 2478; ní bhí tairiseacht ó dhíoghaltas Dé ag aon-duine, 717; an tearmann do bhí aca ón bhás, 513; 706, 1048
Trí Bior-Ghaoithe an Bháis: The Three Shafts of Death.
Author: Geoffrey Keating.
Editor: Osborn Bergin.